Nguyên đơn dân sự được quy định tại Điều 63 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 7 năm 2016.
Theo khoản 1 Điều 63 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 thì nguyên đơn dân sự là cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây ra và có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Luật sư tư vấn pháp luật hình sự - Tổng đài tư vấn (24/7): 1900 6198
Căn cứ pháp lý về quy định của nguyên đơn dân sự
"1- Nguyên đơn dân sự là cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây ra và có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại.
2- Nguyên đơn dân sự hoặc người đại diện của họ có quyền: a- Được thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều này; b- Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu; c- Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá; d- Được thông báo kết quả điều tra, giải quyết vụ án; đ- Yêu cầu giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật; e- Đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật; g- Đề nghị mức bồi thường thiệt hại, biện pháp bảo đảm bồi thường; h- Tham gia phiên tòa; trình bày ý kiến, đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi người tham gia phiên tòa; tranh luận tại phiên tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nguyên đơn; xem biên bản phiên tòa; i- Tự bảo vệ, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình; k- Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; l- Kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án về phần bồi thường thiệt hại; m- Các quyền khác theo quy định của pháp luật.
3- Nguyên đơn dân sự có nghĩa vụ: a- Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; b- Trình bày trung thực những tình tiết liên quan đến việc bồi thường thiệt hại; c- Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng."
Bình luận về quy định nguyên đơn dân sự tại Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015
Thứ nhất, theo khoản 1 điều luật đang được bình luận, nguyên đơn dân sự là cá nhân, cơ quan, tổ chức bị thiệt hại do tội phạm gây ra và có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Khi một tội phạm đã thực hiện, nếu tội phạm đã gây ra thiệt hại về vật chất cho cá nhân, cơ quan, tổ chức, thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án không chỉ có nhiệm vụ điều tra, truy tố, xét xử vụ án, áp dụng hình phạt đối với người phạm tội mà còn giải quyết việc bồi thưởng thiệt hại. Điều này xuất phát từ các quy định của pháp luật: ai gây thiệt hại tới lợi ích được pháp luật bảo vệ thì phải bồi thường thiệt hại trừ những trường hợp pháp luật quy định khác (các trường hợp ngoại lệ ở đây là những trường hợp miễn trừ truy cứu trách nhiệm pháp lý).
Nguyên đơn dân sự là cá nhân tức là người bị tội phạm gây nên những thiệt hại về vật chất và tinh thần. Nếu nguyên đơn dân sự là người chưa thành niên hoặc người có nhược điểm về thể chất, tinh thần thì người đại diện hợp pháp có thể thay mặt họ thực hiện các quyền của nguyên đơn dân sự. Nguyên đơn dân sự là cơ quan, tổ chức tức là cơ quan, tổ chức bị tội phạm gây nên những thiệt hại.
Thứ hai, để được công nhận là nguyên đơn dân sự thì cá nhân, cơ quan, tổ chức phải có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại. Cá nhân, cơ quan, tổ chức đã được công nhận là nguyên đơn dân sự là người tham gia tố tụng hình sự. Bộ luật Tố tụng hình sự quy định cụ thể các quyền và nghĩa vụ của họ trong tố tụng hình sự.
Thứ ba, theo khoản 2 Điều luật đang được bình luận, so với Bộ luật Tổ tụng hình sự năm 2003, quyền của nguyên đơn dân sự được quy định chi tiết, và mở rộng hơn bao gồm các quyền:
- Được thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ theo quy định;
- Đưa ra chứng cứ;
- Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tổ tụng kiểm tra, đánh giá;
- Được thông báo kết quả giải quyêt vụ án;
- Yêu cầu giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật;
- Đề nghị chủ tọa phiễn tòa hỏi người tham gia phiên tòa, xem biên bản phiên tòa;
- Tự bảo vệ, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình;
- Các quyền khác theo quy định của pháp luật.
Điều này tạo cơ sở cho nguyên đơn dân sự chủ động hơn trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, cũng như tham gia kiểm sát hoạt động tố tụng của Tòa án, quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
Các cơ quan tiến hành tổ tụng và những người tiến hành tố tụng có trách nhiệm bảo đảm cho bị đơn dân sự thực hiện các quyền của họ.
Thứ tư, để đảm bảo cho hoạt động tố tụng của các cơ quan, người cố thẩm quyền tiến hành tổ tụng trong việc giải quyết đúng đắn vụ án. Khoản 3 Điều luật đang được bình luận quy định nguyên đơn dân sự cố các nghĩa vụ nhất định như sau:
- Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng;
- Trình bày trung thực những tình tiết liên quan đến việc bồi thường thiệt hại;
- Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
Phân biệt bị hại và nguyên đơn dân sự
Thứ nhất, bị hại và nguyên đơn dân sự đều có chủ thể là cá nhân, cơ quan, tổ chức và có một số quyền như nhau theo quy định tại Điều 62, Điều 63 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
Ngoài ra bị hại còn có thêm một số quyền mà nguyên đơn dân sự không có như: Được tham gia tố tụng hay cả trong trường hợp không có yêu cầu, quyền trình bày buộc tội tại phiên tòa, quyền đề nghị hình phạt, quyền kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án (nguyên đơn dân sự chỉ có quyền kháng cáo về phần bồi thường thiệt hại).
Tuy nhiên trên thực tiễn còn xảy ra xác định tư cách tham gia tố tụng không chính xác, nhất là trường hợp đối tượng bị thiệt hại là cơ quan, tổ chức. Vì vậy, để phân biệt bị hại và nguyên đơn dân sự thì căn cứ những điểm sau:
Thứ hai, về thiệt hại xảy ra:
- Bị hại: Là bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản, uy tín (nếu là cơ quan, tổ chức).
- Nguyên đơn dân sự: Chỉ bị thiệt hại về tài sản.
Thứ ba, về quan hệ nhân quả giữa hành vi và thiệt hại xảy ra:
- Bị hại bị thiệt hại trực tiếp từ hành vi phạm tội, mục đích của người phạm tội là trực tiếp gây ra thiệt hại cho chủ thể này. Ví dụ: Anh A trộm cắp tài sản của cơ quan X và bị khởi tố. Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 thì cơ quan X là nguyên đơn dân sự nhưng theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 thì là bị hại trong vụ án hình sự.
- Nguyên đơn dân sự bị thiệt hại gián tiếp từ hành vi phạm tội, mục đích của người phạm tội không nhằm trực tiếp gây ra thiệt hại cho chủ thể này. Ví dụ: Anh A đánh anh H gây thương tích tại trụ sở cơ quan X. Hậu quả làm H bị thương còn cơ quan X cũng bị hư hỏng một số tài sản. Anh A bị khởi tố về tội cố ý gây thương tích. Trong trường hợp này cơ quan X là nguyên đơn dân sự trong vụ án hình sự nếu có đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest:
- Bài viết được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.
- Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị đây chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.
- Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật 19006198, E-mail: [email protected].
Bình luận