Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh

Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh quy định tại Điều 447 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015

Biện pháp bắt buộc chữa bệnh không phải là chế tài hình phạt mà là biện pháp tư pháp không có các yếu tố trừng trị, cải tạo giáo dục và được áp dụng đối với những người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần, một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi hoặc đối với những người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

Luật sư tư vấn pháp luật qua tổng đài (24/7) gọi: 1900 6198

Căn cứ pháp lý

“Điều 447. Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh

1. Khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 của Bộ luật Hình sự thì tùy từng giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.

2. Căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.”

Khái niệm bắt buộc chữa bệnh

Biện pháp bắt buộc chữa bệnh không phải là chế tài hình phạt mà là biện pháp tư pháp không có các yếu tố trừng trị, cải tạo giáo dục và được áp dụng đối với những người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần, một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi hoặc đối với những người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình. Biện pháp bắt buộc chữa bệnh còn được áp dụng đối với những người đang chấp hành hình phạt mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của họ. Biện pháp bắt buộc chữa bệnh được áp dụng đối với những đối tượng trên đây, một mặt nhằm chữa bệnh cho họ, mặt khác nhằm ngăn ngừa họ thực hiện những hành vi nguy hiểm cho xã hội.

Biện pháp bắt buộc chữa bệnh mang tính chất cưỡng chế nhà nước. Tính chất cưỡng chế của biện pháp bắt buộc chữa bệnh thể hiện ở chỗ: thứ nhất: nó được áp dụng một cách bắt buộc, không tùy thuộc vào sự mong muốn của những người bị mắc bệnh hay của người thân thích hoặc người đại diện của họ; thứ hai: nó gắn với việc hạn chế tự do cá nhân và thứ ba: nó được áp dụng khi có quyết định của Viện kiểm sát hoặc Tòa án tùy thuộc vào giai đoạn tố tụng.

Điều kiện áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh

Việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được tiến hành khi có những điều kiện đã được Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự quy định. Theo Điều 21 và Điều 49 Bộ luật Hình sự, thì biện pháp bắt buộc chữa bệnh được áp dụng trong các trường hợp sau: Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình; Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình; Người đang chấp hành hình phạt mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

Như vậy, điều kiện ban đầu để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh là sự nguy hiểm của người bệnh (một trong ba trường họp nêu trên) cho xã hội, xuất phát từ hành vi nguy hiểm cho xã hội đã thực hiện và trạng thái tâm thần cũng như khả năng do măc bệnh tâm thân hoặc bệnh lý khác có thể thực hiện những hành vi mới nguy hiểm cho xã hội. Để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, cần phải chứng minh được tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự của những người bị mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh lý khác đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Các cơ quan tiến hành tố tụng, những người tiến hành tố tụng không thể tự mình chứng minh được tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự của những người này mà phải căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần.

Do vậy, khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 Bộ luật Hình sự thì tùy theo giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần. Kết luận giám định pháp y tâm thần là cơ sở để Viện kiểm sát, Tòa án ra quyết định hoặc không ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, cần lưu ý rằng, theo quy định của Điều luật chỉ có Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, tùy theo giai đoạn tố tụng, mới có nghĩa vụ trưng cầu giám định pháp y. Do vậy, trong giai đoạn thi hành án hình sự, cơ quan thi hành án hình sự nếu xét thấy người đang chấp hành hình phạt có biểu hiện mắc bệnh tâm thần hay một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi, phải nhanh chóng báo cáo bằng văn bản với Tòa án để Tòa án trưng cầu giám định pháp y.

Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh

Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thuộc về Viện kiểm sát và Tòa án. Tuy nhiên, căn cứ vào kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát chỉ có quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố, còn Tòa án chỉ có quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án. Người bị bắt buộc chữa bệnh được đưa vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để chữa bệnh.

Để đưa người bị bắt buộc chữa bệnh tới chữa bệnh tại cơ sở điều trị chuyên khoa, phải có Quyết định áp dụng bắt buộc chữa bệnh của Viện kiểm sát (trong giai đoạn điều tra, truy tố) hoặc của Tòa án (trong giai đoạn xét xử và thi hành án), bản sao kết luận giám định pháp y tâm thần và hồ sơ sức khỏe. Cần lưu ý rằng việc giao nhận người bị bắt buộc chữa bệnh tại cơ sở y tế chuyên khoa phải được lập biên bản.

Việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh do Viện kiểm sát quyết định trong giai đoạn điều tra, truy tố phải đúng theo các quy định ở các Điều 449, 450 Bộ luật Tố tụng hình sự. Trong giai đoạn xét xử, việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh do Tòa án quyết định theo quy định tại Điều 451 và trong giai đoạn thi hành án do Tòa án quyết định theo quý định tại các Điều 452, 453 Bộ luật Tố tụng hình sự.

Khuyến nghị:

1. Bài viết được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.
2. Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị đây chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.
3. Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật 19006198, E-mail: [email protected].