Điều tra đối với người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự

Điều tra đối với người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự được quy định tại Điều 448 Bộ luật Tố tụng hình sự

Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự không phải chịu trách nhiệm hình sự. Do vậy, đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thân hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi, thì Điều tra viên không cần phải chứng minh lỗi, động cơ phạm tội cũng như các tình tiết ảnh hưởng đến tính chất và mức độ trách nhiệm của họ.

Luật sư tư vấn pháp luật qua tổng đài (24/7) gọi: 1900 6198

Căn cứ pháp lý

“Điều 448: Điều tra đối với người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự

1. Đối với vụ án mà có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách hình sự, Cơ quan điều tra phải làm sáng tỏ:
a) Hành vi nguy hiểm cho xã hội đã xảy ra;
b) Tình trạng tâm thần và bệnh tâm thần của người có hành vi nguy hiểm cho xã hội;
c) Người có hành vi nguy hiểm cho xã hội có mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình hay không.

2. Khi tiến hành tố tụng, Cơ quan điều tra phải bảo đảm có người bào chữa tham gia tố tụng từ khi xác định được người có hành vi nguy hiểm cho xã hội mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi. Người đại diện của người đó có thể tham gia tố tụng trong trường hợp cần thiết.”

Khởi tố vụ án hình sự đối với người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự

Việc khởi tố vụ án hình sự trong những trường hợp có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi của mình, tức trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự, được tiến hành theo các quy định tại Chương IX Bộ luật Tố tụng hình sự.

Việc từ chối khởi tố vụ án hình sự với lý do người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự là không thể chấp nhận bởi lẽ theo quy định tại Điều 447 Bộ luật Tố tụng hình sự thì chỉ có Viện kiểm sát và Tòa án trên cơ sở tài liệu hồ sơ vụ án, trong đó có kết luận giám định pháp y tâm thần mới có quyền quyết định vấn đề có năng lực trách nhiệm hình sự hay không và quyết định vấn đề áp dụng hay không áp dụng biện pháp chữa bệnh bắt buộc đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội.

Điều tra đối với người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự

Việc điều tra đối với những vụ án mà người thực hiện chúng thuộc các trường hợp được quy định tại Điều 21 và các khoản 1,2 Điều 49 Bộ luật Hình sự hiện hành là bắt buộc nhằm bảo vệ đầy đủ hơn các quyền và lợi ích của những người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Vì vậy, sau khi khởi tố vụ án hình sự hoặc nhận được hồ sơ vụ án và quyết định khởi tố mà các cơ quan và những người có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự được quy định tại Điều 153 Bộ luật Tố tụng hình sự gửi đến, nếu xét thấy bị can có biểu hiện măc bệnh tâm thần hay một bệnh lý khác thì Cơ quan điều tra phải cử ngay điều tra viên để nhanh chóng điều tra vụ án.

Khi tiến hành điều tra đối với những vụ án có các căn cứ cho răng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự, cần phải làm rõ ai là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội và người đó đúng là người có căn cứ cho rằng mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi của mình hay không; Người bệnh khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đó có tình trạng tâm thần và loại bệnh tâm thần gì (bởi có người không mắc bệnh tâm thần khi thực hiện tội phạm hoặc mắc bệnh tâm thần trong khi thực hiện tội phạm song không phải lúc nào họ cũng mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi của mình); người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội có mất đi khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi của mình trong khi phạm tội hay không; tính chất và mức độ thiệt hại do hành vi nguy hiểm cho xã hội đã gây ra... Điều tra viên cần xác định cả những tình tiết, những sự việc, những hành vi mà người bệnh đã thực hiện trước khi thực hiện tội phạm, trong thời gian thực hiẹn tội phạm và cả trong giai đoạn điều tra.

Chứng minh hành vi của người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự

Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự không phải chịu trách nhiệm hình sự. Do vậy, đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thân hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi, thì Điều tra viên không cần phải chứng minh lỗi, động cơ phạm tội cũng như các tình tiết ảnh hưởng đến tính chất và mức độ trách nhiệm của họ. Trong trường hợp này, điều duy nhất cần thiết phải chứng minh là hành vi nguy hiểm cho xã hội do chính người bị bệnh tâm thần hoặc bệnh lý khác đó thực hiện. Khi đã xác định được rằng người đó không có năng lực trách nhiệm hình sự dựa vào kết luận giám định pháp y tâm thần thì phải đình chỉ vụ án.

Đối với người bị mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi sau khi đã thực hiện tội phạm, Điều tra viên phải chứng minh tất cả các tình tiết của vụ án đã được quy định tại Điều 85 và Điều 448 Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành. Việc chứng minh tất cả những tình tiết đó là cần thiết, bởi lẽ sau khi khỏi bệnh, người này có thể phải chịu trách nhiệm hình sự. Trong số những tình tiết cần phải chứng minh có nguyên nhân và điều kiện phạm tội.

Khi tiến hành điều tra các vụ án có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi hoặc bị mắc bệnh đó sau khi thực hiện tội phạm, Cơ quan điều tra phải trưng câu giám định pháp y tâm thần.

Người bào chữa cho người bị nghi về năng lực trách nhiệm hình sự

Khi tiến hành tố tụng, Cơ quan điều tra có nghĩa vụ phải bảo đảm có người bào chữa tham gia tố tụng từ khi xác định được rằng bị can là người bị măc bệnh tâm thân hoặc một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi, về những người có thể tham gia tố tụng vụ án hình sự với tư cách là người bào chữa (xem bình luận Điều 72).

Người bào chữa tham gia tố tụng từ khi xác định được người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội là người bị mắc bệnh tâm thần theo kết luận pháp y tâm thần. Người đại diện của bị can có thể tham gia tố tụng trong trường hợp cần thiết do Cơ quan điều tra quyết định, về nghĩa vụ của người bào chữa (xem bình luận Điều 73).

Kể từ thời điểm tham gia tố tụng, người bào chữa cần được Cơ quan điều tra tạo mọi điều kiện nghiên cứu hồ sơ vụ án về những hoạt động điều tra và biện pháp điều tra đã được tiến hành trước khi người đó tham gia tố tụng. Trong những hoạt động điều tra và biện pháp điều tra tiếp theo, người bào chữa cần được tham gia để bảo vệ quyền và lợi ích của người mà mình bảo vệ.

Khuyến nghị:

1. Bài viết được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.
2. Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị đây chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.
3. Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật 19006198, E-mail: [email protected].